باغبانی یا کوزهگری؟ (تربیت کودک و نوجوان)

تربیت کودک و نوجوان : شما فکر میکنید به عنوان یک والد در تربیت فرزندتان بهتر است باغبان باشید یا یک کوزه گر؟ هر دو
محصول، بسیار خوب است و کاربردی؛ اما تفاوت هایی که با هم در راه و روش اجرا دارند این دو را از هم
برای پرورش کودکان متمایز کرده است.

تفاوتهای باغبانی و کوزهگری

در کوزه گری شما گِلی را که بر میز گذاشته اید شروع به ورزدادن میکنید، آنقدر ورز میدهید تا نرم و آماده
شکل دهی شود و بعد با استفاده از نیروی خودتان آن را به شکلی که میخواهید و مد نظر شماست درمی-
آورید. آیا از گل میپرسید که دوست دارد به چه شکلی درآید؟
اما در باغبانی شما زمین را آماده میکنید، دانه را میکارید، چیزهایی را که یک دانه برای رشد احتیاج دارد
)نور کافی، آب به موقع و به اندازه، کود و…( فراهم میکنید، موانع را میزدایید و آن دانه، در درون خود
پتانسیل تبدیل شدن به چه گیاهی یا میوه ای را دارد، رشد میکند. در واقع شرایط رشد را برای دانه مهیا
میکنید و آن دانه خودش رشد میکند و باغبان به هیچ وجه با زور گل را باز نمیکند بلکه خود گل به
وقتش شکوفا میشود و میوه میدهد.
مثال یک گل استعدادش در این است که توت فرنگی شود و گلی دیگر استعداد درخت گردو شدن را دارد.
عقالنی نیست که این دو را با هم مقایسه کنیم و یکی را بهتر از آن دیگری بدانیم؛ مثال به توت فرنگی
بگوییم ” ببین درخت گردو چقدر تنومند شده! تو خجالت نمیکشی انقدر کوچولو موندی!

باغبانی و کوزه­گری در والدگری

والدی که برای تربیت و پرورش فرزند خویش از کوزه­گری استفاده می­کند، بدون درنظرگرفتن نیازها و پتانسیل­های فرزندش، او را به سمتی سوق می­دهد که مدنظر خود والد است.

(حتی به صورت تشویق) او به هیچ عنوان وقتی را برای شناسایی فرزند خود، آشنایی با خلق و خوها، استعدادها، توانایی ها، ظرفیت ها و علایق او نمی­گذارد. بلکه سعی دارد او را تبدیل به فردی کند

که در ذهن خود از یک بچه خوب ساخته است.

مثلا ” من میخوام تو دکتر بشی. پس رشته تجربی را انتخاب کن و برو پزشکی بخون”. بدون اینکه توجه کند که این بچه استعداد و توانایی این کار را دارد یا اصلا علاقه ای به این رشته دارد یا نه؛

و اینگونه میشود که چه مهندسین و پزشکانی میبینیم که بی انگیزه به این رشته های وارد شده اند و در آخر هم اگر ادامه داده باشند تا آخر، نتوانسته اند مشغول به کار شوند.

تربیت کودک و نوجوان : اما والدی که برای فرزند خویش باغبانی می­کند، او را در شرایط رشد خود با توجه به پتانسیل­های درونی­اش قرار می­دهد. به هیچ عنوان چیزی را با زور به او تحمیل نمی­کند. او را با فرد دیگری که استعدادها و توانایی هایش متفاوت است مقایسه نمی­کند.

کرامت انسانی فرزند خود را حفظ می­کند و فقط شرایط رشد را برای او فراهم می­کند و به او اجازه انتخاب می­دهد که نور را تشخیص دهد و به سمت نور حرکت کند، رشد کند و شکوفا شود. اگر والد بخواهد زودتر از موعد با دستش به باز شدن و شکوفا شدن او کمک کند، آن را خراب می­کند.

پس تربیت، شکل دادن به سبک کوزه گری نیست. فرزند ما قرار نیست چیزی شود که ما میخواهیم و در خیالاتمان پرورانده­ایم. مصلحت فرزند ما چیست؟ زمینه های رشدی اش چیست؟ استعداد او در چیست؟

تربیت کودک و نوجوان: ما والدین قرار است انسان تربیت کنیم نه صرفا کوزه ای را شکل بدهیم که با یک زمین خوردن بشکند و دیگر نتواند روی پای خود بایستد. انسانی که به روش باغبانی

(فراهم آوردن زمینه های مناسب رشدی) تربیت می­شود راه کمال را پیدا می­کند و به اصطلاح نور هدایت را تشخیص میدهد

و به سوی نور حرکت می­کند؛ اما اینکه بدانیم در هر سنی یا دوره رشدی زمینه­های مناسب تربیتی چیست ما را به این سوق می­دهد که کودک را بشناسیم، نیازهای او را در هر مرحله رشدی بدانیم و به دنبال راه­های تامین نیازهای او به شیوه درست باشیم و آن­ها را به نحو احسن بکار گیریم.

حال چند سوال پیش میآید

آیا دقت و بررسی در آیات و روایات معصومین علیهالسالم میتوان اصول و روش های تربیتی در مراحل
مختلف رشد انسان را از دیدگاه خالق او به دست آورد و مصرف کنندهی اظهارنظرهای تجربی، متفاوت و
گاها متناقض بشری نشد؟
تربیت کودک و نوجوان : چگونه میتوان این اطالعات مهم را به دست آورد و در بسترسازی روند تربیت در سنین مختلف به کار برد؟
آیا والد رشدنیافته نیز میتواند زمینهساز حرکتی موثر در فرزند خود باشد؟ برای ارتقا سطح شناخت و صفات
ورفتارهای مستقیم و غیرمستقیم والدین چه باید کرد؟ چگونه میتوان تاثیر عوامل مزاحم و آسیبزا را در
تربیت به صفر یا حداقل رساند؟

چند برداشت تربیتی از سوره مبارکه لیل

اگر بعضی، درستکار بودن را سخت میدانند باید دید خود را به چه نوع زندیگ عادت دادهاند که در آن
نیرنگ، دروغ و ستم، آسان است و مهربانی، راستی، وفا و عبادت خدا سخت است؟ در حالیکه خداوند نیکی-
ها را آسان ورفتن به راههای خطا را سخت میداند و از دیدگاه او، پاکی و درستی، مسیر آسان و کژی و
گمراهی، مسیر سخت است

سوره لیل آِیه 10

تربیت کودک و نوجوان : اما کسی که اهل عطا و تقوا باشد و زندگی خوبتر را تصدیق کند، پس راههای آسانتر را برایش هموار می-
کنیم و اما کسی که بخل ورزد و بینیازی جوید و زندگی نیکوتر را تکذیب کند، پس راههای سخت را برایش
هموار میکنیم. بر این اساس تقویت بخشش )توجه، کمک و عطا به دیگران( و تقوا )مطیع امر و نهی و
حالل و حرام خداوند شدن( و تصدیق خوبیها و زیباییها پایهای برای رشد صفات و رفتارهای شایستهتر
خواهد بود و پیش رفتن در بخل )همه چیز برای خودم یا خودمان( و طلب بینیازی )تامین همه خواستهها
و وفور امکانات( و تکذیب خوبیها )ایراد گرفتن، منفیبافی و ناسپاسی( عامل تقویت دیگر صفات و رفتارهای
منفی است

سوره لیل آیه 20

لذا این پرورش باید تا جایی سطح همت و افق دید انسان را باال برد که نیتش برای انجام هر کار، رسیدن به
باالترین نوع رو کردن به خدا تا رسیدن به رضایتی باالتر از رضایتهای قبل باشد.
پس قدم برداشتن با رغبت در بهترین مسیر زندگی از طریق: توجه به نیاز دیگران، جود و بخشش داشتن
بیتوقع، دوری از گناهان و درک حضور خدا در نهان و آشکار، دیدن زیباییها و تحسین آنها، بلند ساختن
همت و اندیشه برای رسیدن به باالترین رضایت خدا، عمل به این تصمیمها، طلب نکردن بینیازی مطلق در
دنیا و درک نیازهای خود و نیازمندی همیشگی به پروردگار است.

منبع:

 زمینه های موثر در: تربیت دینی کودک و نوجوان نکته ها و روش ها، مریم ادیب

نرگس عباسی

سایر مقالات