شماره دو( هویت دینی و عوامل موثر بر آن: خانواده و رسانه)
فاطمه سادات سجادی نیا
در شماره پیشین هویت را تعریف کردیم و انواع هویت یابی را توضیح دادیم در ادامه مبحث هویت یابیبه انواع هویتمی رسیم. هویت موضوعات گوناگون
دارد مانند هویت دینی، هویت قومی، هویت ملی، هویت مصرف وهویت دیجیتال وغیره. در این نوشتار بر هویت دینی و دو عامل موثر بر آن یعنی خانواده و
رسانه متمرکز خواهیم بود.
عبارت هویت دینی از دو واژه هویت و دین تشکیل شده است هویت همان چیستی وکیستی هر فرد اسن و دین به دستورالعمل مشخص از مبدا الهی اشاره دارد
پس دین ازمعنویت متمایز می باشد.معنویت یعنی احساس هرگونه معنا برای زندگی اگر بپرسند زندگی چه معنایی دارد؟فردی می گوید لذت بردن، دیگری
می گوید شاد بودن، ثروتمند شدن و .. همهاینهازیرمجموعه معنا می باشنداما هرکدام به تنهایی یک نگاه کامل دینی نیست.ازسویدیگر به گواه تحقیقات
علمی ابعاد دین( بعد احساسات دینی بعد دانش دینی و بعد عملکردی دین) در سنین گوناگون متفاوت درک می شود بعنوان مثال کودکان در هفتسالگی خداوند
را موجودی مهربان یا ترسناکبرداشت می کنند در ده سالگی با خداوند دردو دل می کنند درسیزدهسالگی رابطه صمیمانه تری با پروردگار دارند و درهجده
سالگی به مرحله شکرگزاری یا شرمندگی می رسند.در بعد عمل کردن به دستورات دینی نیز این تفاوت مشهود است.حدود9سالگی احکام را با کمترین چون
و چرا تقلید و اجرا می کند از12سالگی از باب تشکر و جبران لطف خداوند دستورات الهی را اجرا می کنند در14سالگی نگاه عاقلانه و منطقی دارندمانند
اینکه چون خداوند آفرینش را آفریده پس قدرت و علم زیادی دارد پس شایسته پرستش است از18سال از روی محبت بخاطر رضایت خداوند دستورات را اجرا
می کنند
در نوجوانی علاوه بر اینکهاطلاعات دینیدرک می شود لازم هست نوجوان هویت دینی نیز برسد آیا دین با هویت دینی متفاوت است؟
بله نوجوان ممکن است اطلاعات دینی خوبی داشته باشد حتی اعمال مذهبی را نیز انجام دهد اما خود را متعلق بهگروه دین داران نمی
داند و از حضور در جمع آنان احساس خوشایند ندارد
هویت دینی یعنی خود را متعلق به دین مشخص و ملزم به انجام آداب آن دین بداند بعبارت دیگر یقین داشته باشد خداوند برای هدایت
بشر دین را از مجرای رسول معصوم فرستاده است دین برای سعادت انسان چهارچوب مشخصی را تعریف می کند اگر نوجوان خود
رادرون آن چهارچوب می بیند و به آن پایبند است به هویتدینی رسیده استنوجوان در دوران جستجوگری با سوالاتی روبرو می
شود که یا برخاسته از متن دین است مانند عصمت چیست چرا ما امام و رسول نشدیم اگر آفرینش عالمانه و حکیمانه است چرا ظلم بی عدالتی و فقر وجود دارد
چرا نماز صبح دو رکعت است چرا ارث و دیه زن نصف مرد است یا سوالات جهانشناختی دارد که از مجرای دین می توان به آن پاسخ داد ماننداولین بار جهان
چگونه ایجاد شد چرا رنج و بیماری وجود دارد مرگ چیست در هر صورت این سوالات بسیدین ار مهم هستند و به معنی کفرگویی یاگریزینوجوان شما
نیست
کودک دیروزی که با کمترین چون و چرا مطیع مذهبی خوبی از نظر شما بود امروز جلوه دیگری از خود رانشان می دهد که حکایت از رشد مغز ودرک
اجتماعی او داردسوال می پرسد، انکار می کند، نقض می کند، به عمد بعضی شواهد را نادیده می گیرد، بهانه تراشی می کند. آنچه در این میان مهم است
واکنش شماست.او هرچقدر اطلاعات کاملتری داشته باشد آرامش بیشتری خواهد داشت و دین داری او آگاهانه و حاصل انتخاب او خواهد بود سن کودکی سن
تقلید است کودک دغدغه دختر خوب پسر خوب بودندارد اما نوجوان سن پرسشگری و کشف است نوجوان دلبسته رازگشایی است و اگر به این دغدغه درست
پاسخ داده شود بسیار مبارک خواهد بود نوجوانی که می پرسد در آینده دانایی می شود که می تواند دیگران را راهنمایی کند.
امادو نکته حائز اهمیت است
اول اینکه پرسش ها از لجبازی و بهانه گیرینباشد.دوم اینکه بدانیم ریشه دین داری به همدلی های اولیه در کودکی باز می گردد.
نکته اول توضیحی دارد لجاجت نوجوان ریشه در کودکی او و کم صبری والدین دارد اگر در هفت سال اولفرصتآزادی در بازی و تجربهکردنمگر در
موارد خاص فراهم باشد و در هفت سال دوم احساس شایستگی و عزت نفساومدام خدشه دار نشود و شما در تنبیه کودک و نوجوان زیاده روی نکرده باشید
لجاجت رخ نمی دهد اگر بعد عاطفی و ارتباطی سالم فرزند تامین باشد او مسائل اعتقادی را دستاویز بهانه جویی قرار نخواهد داد لذا مقصود او از پرسش هایش
واقعا یافتن پاسخ است و زمانی که پاسخ را یافت به آن پایبند می ماندمنظور از همدلی های اولیه همان زمانیاست که بطور مثال وقتی کودک می گوید مامان این معما را نمی توانم حل کنمبجای راهنمایی او می گوییم اگر نمی
توانی رهایش کن یا معما را از او می گیرم و حل می کنیم یک مثال دیگر از ضد همدلی وقتی است که کودک دچار آسیب شده است و می گوییماینکه چیزی
نیست خودت رو لوسنکن یا وقتی به او قولی می دهیم به آن عمل نمی کنیم
همانطور که در شماره پیشین نیز بیان شد ریشه هویت یابی سالم در کودکی است اینقاعده در مورد هویت دینی همصادق استو به مراتب حساس تر هم هست
از محوری ترین عوامل موثر بر هویت دینی پس از خانواده رسانه است رسانه به دلیل جذابیت های دیداری و شنیداری و همچنین استفاده از اصول روانشناختی
می تواند در تقویت یا تضعیف هویت دینی موثر باشد در تحقیقات متعدد علمی آمارها نشان می دهند که جوانانی که در معرض شبکه های ماهواره ای و صفحات
مجازی هستند در هویت دینی به مراتب ضعیف تراز نوجوانانی هستند که در معرض نیستند
اما علت چیست؟علل متعددی در این کاهش تعلق و احساسناخرسندی نسبت به دین دخیل است که مربوط به نقش رسانه می باشد
از میان انبوه دلایل به سه دلیل برجسته اشاره می کنیم اول: مخاطب مداوم یک رسانه بودن مانند یک شبکه یا صفحات خاصو
از دریچه آن دنیا را دیدن احساس همه چیز دانی به نوجوان دست می دهد لذا او دیگر به چیزی غیر از آنچه می شنود فکر نمی
کند سوالی در ذهن او شکل نمی گیرد و ضرورتی هم نمی بیند براییافتنپاسخ سراغ افراد متخصص برود در نتیجه در یک حباب اطلاعاتی گیر می کند
دومرسانههای غالب تحت یک دستورالعمل مشخص عمل می کنند این هماهنگی سراسری موجب این تصور می شود که همه آنطور می گویند آنطور عمل می
کنند پس درست است از دیگر شگردهای رسانه درهم آمیختن درست و غلط است همین موجب اعتماد نوجوان شما خواهد شد و زمانی که محتوای دینی را به
روش های گوناگون زیرسوال می برندیا دین را قدیمی و ناکارامد جلوه می دهندنوجوانی که مسحور رسانه شده و آن را بعنوان الگو فکری و عملی خود پذیرفته
اصلا نیازی به اندیشه دوباره در مورد محتوای دریافته شده است نمی بیند پس چهارچوب دین در ذهن او فرو می ریزد اینگونهدین مرجعیت خود را از دست
می دهد
راهکارها
پیشنهادات از کودکی تا نوجوانی را در بر می یرد به دلیل ریشه و کیفیت هویت دینی در کودکی
به وعده ای که به کودک می دهید عمل کنیدپیامبر اکرم فرمودند وقتی یکی از شما به فرزند خود وعده ای دادید وفا کند.مستدرک
ج2ص626وفای به عهد پرورشدهنده حس اعتماد است که روانشناسان به اتفاق برتاثیر بسیار زیاد این حس بر سلامت
روانشناختی تاکید دارند همچنین فرزندان در سنین کم والدین را خدا می دانند اگر بتوانند به والدین اعتماد کنند، در سنین بالاتر
این حس را به پروردگار خواهند داشت
یک الگوی دینی مناسب باشید که با رفتار و سبک زندگی خود نشان می دهد دین کارامد استرسول الله می فرمایند از رحمت خدا دورباد والدینی که با رفتارو
منش خود موجبات بدکاری فرزند و نارضایتی خود را فراهم می کنند روضه کافی ص93
از سوالات و شبهات نوجوان ناراحت وعصبانی نشوید و کمک کنید توسط یک متخصص خوش برخورد پاسخ بگیرندکه امام علی علیه السلام فرمودند: دل
نوجوان مانند زمین خالی است که هرچه در آن قرار داده شود می پذیردنهج البلاغه فیض ص903
در کودکی وقتی می خواهند ظواهر دینی را رعایت کنند یا نکنند به آنان امر و نهی نکنید اجازه دهید آزاد باشند
توهین و تحقیر نکنید زیرا کسی که عزت نفس و خودپنداره ضعیف شدهدارد دو ستون هویت یابی خود را از دست داده است لذا ابزار ابراز وجود را درجلوه
دادن بدن در ملاعاممی بیند یا به رفتارهای پرخطر اقدام می کندیا ارزش های دینی را بهنفع محیط غیر دینی کنار می گذارد بطور مثال یک دختر محجبه
ونماز خوان شاغل یا در حال تحصیل وقتی در جو غالب بی حجابی و بی نمازی قرار بگیرد و زیرساخت های هویتی قوی نداشته باشد احکام دینی را انتخاب
می کند یا همرنگی با جماعت را؟رسول اکرم :وقتی نام فرزند را می برید او را گرامی بدارید و جای نشستن را برای او باز کنید
و با او ترش رویی نکنید جامع الاخبار ص124
فضای منزل و روابط دوستانه فضای جریان آداب دینی آگاهانه باشد
از کودکی در برابر هر کار خوبی فورا بازخورد مثبت مانند جایزه و تقدیر و تمجید قرار ندهید زیرا تاب آوری فرزند شما بالا می
رود و به مرور کار خوب را برای خوبی اش انجام می دهد این روش، روش پروردگار است انسان در دوران عمر خود اعمال
دینی را انجام می دهد و پس از مرگ نتیجه آن را می بیند نه فورا دردنیا
بر سر یک روش تربیتبه تفاهیم برسید فرزندان خانواده های چند تربیتی در انواع هویت یابی با مشکل روبرو هستند
از تاثیر مربیان مهد و معلمان غافل نباشید به دلیل نقش الگویی ورابطه محبت آمیزی که بین معلم و شاگرد وجود دارد حتما بر علاقه بهدین و رعایت آداب دینی
موثرهستندرسول اکرم: احادیث اسلامی را به نوجوان آموزش دهیدقبل از اینکه مخالفین شما( گروه مرجئه) پیشی بگیرند و گمراهشان کنند کافی ج6ص47
بخشی از آموزش های دینی را از روش غیر مستقیم مانند هدیه دادن داستان و خاطره گویی استفاده کنید به دلیل بار عاطفی که ایجاد می کند موثر خواهد بود
نوجوان را با فلسفه احکام و عبادات آشنا کنید
خرافات و سلیقه شخصی را از دین جدا کنید
در صورت امکان برای محدودیت های دینی جایگزین بگذارید بعنوان مثال وقتی باید در مقابل نامحرم پوشیده و ساده باشد در مقابل محارم آنچه دوست دارد
بپوشد
معرفی کتاب نامه های بلوغ و انسان در دو فصل. نوشتهاستاد علی صفایی حائری می باشد. در حجم کم با بیان روان تربیت و نحوه تعامل با کودک و نوجوان
را از نگاه اسلامی با توجه به افق رشد یک انسان ترسیم می کند. مناسب والدین و مربیان می باشد
منابع:
روانشناسی تحول دین داری محمود نوذری1396
روانشناسی آموزش دین به فرزندان سیدمحمدعلی لوح موسوی1392
2222نکته د تربیت جعفر شیخ الاسلامی1394
آثار تربیتی شبکه های اجتماعی تلفن همراه بر هویت دینی و ملی دانشجویان کیان و قلی پور1395
نقش رسانه در تبیین هویت دینی انواری
