(شماره اول: چیستی هویت، پایه های هویت یابی، ضرورت هویت یابی)
فاطمه سادات سجادی نیا
شما چه کسی هستید؟چه برنامه ای برای آینده دارید؟ بعنوانیکیاز پیروان دین اسلامچگونه خود را
معرفی می کنید؟ بعنوان یک ایرانی چطور؟تابع چه روش سیاسی دینیای هستید؟ به شغلی که انتخاب
کردید مطمئن هستید؟ رشته تحصیلی شما آیا با توانایی های شما تناسب دارد؟ بر چه مبنایی تصمیمات زندگی خود را اتخاذ می کنید؟
آیا می توانید به این سوالات سریع و آسان پاسخ دهید؟ یا نیاز دارید که فکر کنید جستجوکنید و بین آنچه به ذهن شما می آید انتخاب
کنید؟
اگر نوجوان هستید و برای پاسخ به کاوش و راهنمایی نیاز دارید طبیعی است اما اگر بزرگسال هستید احتمالا به کمک روانشناختی
نیاز هست و شما دچار سردرگمی شده اید.بهرحال نگران نباشید خواندن ادامه مطلب به شما کمک خواهد کرد.
سوال من چه کسی هستم؟ می خواهم به چه چیزی برسم؟ چه توانمندی ونقطهضعفی دارم؟ سبک زندگی ام چه باشد؟ برچه اساسی
تصمیم بگیرم سلیقه شخصی، سلیقه دیگرانیاسلیقه خداوند؟ ازچه مکتب دینی و سیاسی ای پیروی کنم؟ آینده تحصیلی و شغلی خود
را چطور طرح ریزی کنم؟ و پرسش هایی از این دست سوالات هویتی ای هستند که در نوجوانی سراغ هر دختر و پسر نوجوانی می
آیند.
اگر می پرسید اصلا هویت چیستباید بگویموقتی شما نقاط مشترک و تفاوت خود را با دیگراندرککردیدو این درک در طول
زمان نسبتا ثابت بود شما دارای هویت هستید به زبان دیگر وقتی دارای هویت هستید که خودتان باشید نه در دیگران ذوب شوید نه
کاملا گسیخته باشید.آیا همه به این مرحله می رسند؟ به طور قطع بله. در سن نوجوانی که از حدود12سالگی شروع می شود آغاز
این مرحله و سوالات هویت یابی است اما اینکه نوجوان و اطرافیان چگونه با این سوالات مواجه شوند پنج حالت متفاوت دارد که فقط
دو حالت حکایت از سلامت روان شناختی و سه حالت دیگر بخاطر تبعات آن یک اورژانس روانشناختی محسوب می شود. بطور
خلاصه این پنج حالت را بشناسیم. حالتاول نوجوان پس از جستجو به پاسخ روشن به سوالات خود رسیده است و به آن پایبند است.
در حالت دوم نوجوان در حالبررسی گزینه های متعدد است. این دو وضعیت در محدوده سلامت روانشناختی قرار دارد.در حالت
سوم بدون جستجوگری و مشورت، ارزش ها و هنجارهای دیگران مهم را میپذیرد.در حالت چهارم نه به ارزش و هنجاری پایبند
است نه جستجو می کند و در حالت آخر جستجوگری را سرکوب می کند.با توجه به این پنج حالت بعنوان یک نوجوان می توانید خود
را بررسی کنیدتا دریابید در چه وضعیتی هستیدو بعنوان والدین حتما این سوال در ذهن شما ایجاد شده که چه کنیم نوجوان ما یک
گذار سالم از جستجوی هویت به هویت یابی داشته باشدتا جزوسه دسته آخر نباشد؟ برای پاسخ به این سوال شما والد دغدغه مند باید
بدانید پایه هویت یابی از چه سنی ریخته می شود. اگرچه که هویت یابی از نظر بزرگان روانشناسی تکلیف سن نوجوانی استاما
اینطور نیست که ناگهان در12سالگی بشکفد بلکه زیرساخت های آن به دوران کودکی برمی گردد. چگونه؟ در ادامه با ما به دوران
کودکی بیایید.
اولین عامل که از کودکی باید حواسمان به آن باشد عزت نفس کودک است. عزت نفس همان ارزیابی کلی( دختر خوبی هستم) و
جزیی(دانش آموز خوبی نیستم) کودک از خودش هست. این ارزیابی ها بسیار مهم هستند زیرا پایه
پاسخ به سوال من کیستم می باشند همچنین بر مدیریت هیجان و سازگاری های آینده فرزندما
موثراند.
دومین عامل خودپنداره است خودپنداره یعنی مجموعه ای از صفات و ارزش ها که کودک راتوصیف می کند مثلا کودک خود را
خجالتی می داند همانطور که متوجه شدید اینکه کودک خود را دارای چه صفات و توانایی هایی می داند در پاسخ به سوالات هویتی
تاثیر مستقیم دارد.
سومین عامل موثر احساس شایستگی است.احساس حقارتیا شایستگی خصوصا در سن دبستان بخاطر حضور درمدرسه و رقابت
پررنگ می شود اگر کودک در انجام تکالیف مکرر احساس شکست را تجربه کند و از معلم و همسالان واکنش های تحقیرآمیز دریافت
کند حقارت در او ریشه میدواند.نوجوان برای حل تکلیف هویت یابی به یک ” من می توانم” بنیادین احتیاج دارد.
عامل موثر چهارم سخت کوشیاست کودک باید گام به گام سختی هایی را تجربه کرده باشد تا به تاب آوری قابل قبولی رسیده باشد.
زیرا هویت یابی نیاز به تحمل ابهام و جستجوگری دارد.
عامل پنجم سبک تربیتی است در بین چهارنوع سبک تربیت سهل گیر، رها، سخت گیر و اقتداری، روش مقتدرانه رابطه مثبت و مستقیم
با سلامت هویت یابی دارد تربیت سختگیرانه با حالت سوم یعنی ضبط کردن هویت رابطه مستقیم دارد تربیت سهل گیر و رها بدلیل
کمترین سطح صمیمیت و بی قانونی میان والد فرزند به هویت نوع چهار و پنج منجر خواهد شد.
پس از آشنایی با بنیان های هویت یابی نیاز هست در موردضرورت هویت یابی سالم هم اطلاعاتی داشته باشیماگر فرزند ما فرایند
هویت یابی را بخوبی طی کند چه فایده ای برای او دارد؟اولین فایده رسیدن به خودشناسی مناسب است بنابراین او می تواند در انتخاب رشته تحصیلی، شغل، همسر و دوستان موفق عمل کند
او بواسطه هویت یابی میداندچه کسیاستواز زندگی چه می خواهد.
دومین فایدهاین است کهاو چون خود را می شناسد،می داند چگونه می تواند در کنار دیگران باشد و چگونه مرزهای صمیمیت را
تنظیمکند این صمیمیت لازمه ازدواج موفق و پایدار خواهد بود.
سومین فایده هویت یابی فراهم کردن زمینه رشد برای خود است دیگر جوان زمان و انرژی خود را برای امتحان کردن مشاغل
گوناگون هدر نمی دهد.
چهارمین فایده هویت یابی رسیدن به آرامش است نوجوانی سن آرمان خواهی عدالت طلبی و دمدمی بودن است نوجوان با انبوهی از
سوالات شبهات روبرو می شود دوست دارد دنیا را تغییر دهد از نظر او همه اشتباه دارند و به این دلیل بی عدالتی های فعلی بوجود
آمده استاز طرفی تغییرات زیستی هرمونی ظاهر او را متفاوت کرده است و او باید با این تغییراتجسمی نیز سازگار شود توقعات
والدین و معلمین بالا رفته است این فشارهای چندگانه او را در تنگنا قرارخواهد دادکه اگر به سوالات و
شبهات او در چهارچوب منطق و احساس پاسخ داده شود بارسنگینی از دوش او برداشته می شود
چند پیشنهاد برای عزیزانی که با نوجوان سروکاردارند:
وقتیکودک نمی تواند از عهده حل یکتکلیف مانند حل یک جدول معمابرآید بدترین جمله ای که می توان
گفت این است” اگر نمی توانی ولش کن”این جمله احساس شایستگی و تاب آوریکه یک پایه هویت یابی در
نوجوانیمی باشدراهدف قرار می دهد
بحثهایی را آغاز کنید که بهتفکر سطح بالا کمک کندتفکر سطح بالایعنی عبوراز آنچهمی بیند و می شنودبه عمق مسئله و کشف
زوایای پنهان و متناقض.به بیان دیگرتفکر سطح بالا وقتی رخ می دهدکه فرد قادر است به فکر خود فکر کند، مسیر رسیدن از
مجهول به پاسخ را بررسی و اصلاح کند. فایدهرسیدن به تفکر سطح بالااین است که زمانی که نوجوان بهپاسخ های متناقض رسید
موضوع را رها کند بلکه بازگردد و مجدد بررسی کند
فرصت هاییبرای مشارکت در فعالیت های علمی، ورزشی،شغلی و مذهبیو آشنایی با رشته های تحصیلی ومشاغل گوناگونفراهم
کنیدتا نوجوان نقاط ضعف و قوت خود را کشف کند
فرصت های همنشینی با افرادفرهیختهو مذهبی فراهم کنیداین افراد می توانند افق های ارزشمند را برای نوجوان ترسیم کنند
فرصت آشنایی بامیراث ملی مذهبیایرانیانو سایر اقوام را فراهم کنیداین کار می تواند ابعاد گوناگون هویت را در نوجوان تشکیل
دهد
نوجوانبایددلبسته خانواده باشندامادر عین حال فرصت کاوشنیزداشته باشندتابه سه نوع هویت آسیب زا دچار نشود.
آزادیمطلق و بی پروایی را حذف کنید.آزادی در چهارچوب دین و عقل یک پیشنهاد ویژه برای نوجوان شماستزیرا با دو نوع هویت
یابی سالم ارتیاط دارد
تشکیل و تقویت یک حلقه دوستانه مورد اعتماد و نیزدوستیبا دوستان فرزندتانموجب صمیمیت میان والدین و فرزند می شوداین
صمیمیت برای نظارت شما و حفظ تکیه گاه بودن شما برای نوجوان ضروری است
تعریف و تمجیدرا از سطح ظاهر و لباس مدل مو به توانمندیها و شایستگی ها انتقال دهیدتا هم از استرس تغییر ظاهر نوجوان او
را رها کنید هممعیار ارزش برای او جسم نباشد
آگاهی از تحلیل های علمی و دینی دوران نوجوانی به شما برای درکمقتضیات این سنو اتخاذ سیاست مناسب کمک می کند
از شرکت در جلسات اخلاق یک استاد با سواد و دوست دار جوان غافل نشویدچنین استادی می تواند به سوالات جهانشناختی نوجوان
از زاویه وحیپاسخ دهد
ورزش گام موثری در آرام سازی و شاداب سازی نوجوان شمااست.ترکیب جسم پرانرژی ناآرامبا فکر مشوش می تواند به اصطکاک
خانوادگی و رفتار پر خطر منجر شود
پاسخ های دقیق توحیدی به سوالات جهان شناختی و شبهات اعتقادی توسط یک استاد عالمرا مدنظر
داشته باشید
فرصت حضوردر حرم های مطهر و مساجد تمیز و زیبا بدلیل فضای معنوی و آرامبخش را از دست
ندهید
ترسیم افق های ارزشمند زندگی مانند جایگاه های علمی،ورزشی و معنویسطحبالامی تواند به
نوجوان امید و انگیزه تلاش بدهد
یکالگوی مناسب برای نوجوان باشید الگویی که صبورو اهل مشورت است و برای زندگی و آینده
برنامه دارد
ترغیب به شناخت و رفع سوگیری خودیاری. نوجوان سوگیری خودیاری دارد به این معنا که در مورد مسائلی که شک دارد منطق را
سرسختانه بکار می گیرداما در مورد آنچه می پسندد اهل اغماض است
عیب جویی و توهین را رها کنید چرا که عزت نفس را نابود می کند
برخورد خود را متناسب با عملکرد ارائه دهید و به کل شخصیتنوجوان حمله نکنید چرا که خودپنداره منفی را دراوایجاد می کند
منابع:
برک، لورا. روانشناسی رشد. ترجمه سید محمدی،1389. نشر ارسباران
پنجه پور و همکاران (1393). بررسی نقش هویتدینی بر حفظ میراث فرهنگی در بین جوانان شهر
اصفهان
ککراسکیان، آدیس(1395).پرسشنامه هویت دینی نوجوانان
