(شماره اول: چیستی هویت، پایه های هویت‌یابی، ضرورت هویت‌یابی)
فاطمه سادات سجادی نیا
شما چه کسی هستید؟ چه برنامه‌ای برای آینده دارید؟ بعنوان یکی از پیروان دین اسلام چگونه خود را معرفی می‌کنید؟بعنوان یک ایرانی چطور؟ تابع چه روش سیاسی دینیای هستید؟ به شغلی که انتخاب کردید مطمئن هستید؟ رشته تحصیلی شما آیا با توانایی‌های شما تناسب دارد؟ بر چه مبنایی تصمیمات زندگی خود را اتخاذ می‌کنید؟
آیا می‌توانید به این سوالات سریع و آسان پاسخ دهید؟ یا نیاز دارید که فکر کنید جستجو کنید و بین آنچه به ذهن شما می آید انتخاب کنید؟
اگر نوجوان هستید و برای پاسخ به کاوش و راهنمایی نیاز دارید طبیعی است اما اگر بزرگسال هستید احتمالا به کمک روانشناختی نیاز هست و شما دچار سردرگمی شده اید. به هرحال نگران نباشید خواندن ادامه مطلب به شما کمک خواهد کرد.
سوال من چه کسی هستم؟ می خواهم به چه چیزی برسم؟ چه توانمندی ونقطه ضعفی دارم؟ سبک زندگی‌ام چه باشد؟ برچه اساسی تصمیم بگیرم سلیقه شخصی، سلیقه دیگران یا سلیقه خداوند؟ ازچه مکتب دینی و سیاسی‌ای پیروی کنم؟ آینده تحصیلی و شغلی خود را چطور طرح‌ریزی کنم؟ و پرسش‌هایی از این دست سوالات هویتی‌ای هستند که در نوجوانی سراغ هر دختر و پسر نوجوانی می‌آیند.
اگر می پرسید اصلا هویت چیست باید بگویم وقتی شما نقاط مشترک و تفاوت خود را با دیگران درک کردید و این درک در طول زمان نسبتا ثابت بود شما دارای هویت هستید به زبان دیگر وقتی دارای هویت هستید که خودتان باشید نه در دیگران ذوب شوید نه کاملا گسیخته باشید. آیا همه به این مرحله می‌رسند؟ به طور قطع بله. در سن نوجوانی که از حدود 12 سالگی شروع می شود آغاز این مرحله و سوالات هویت یابی است اما اینکه نوجوان و اطرافیان چگونه با این سوالات مواجه شوند پنج حالت متفاوت دارد که فقط دو حالت حکایت از سلامت روان شناختی و سه حالت دیگر بخاطر تبعات آن یک اورژانس روانشناختی محسوب می شود. بطور خلاصه این پنج حالت را بشناسیم.
در حالت اول نوجوان پس از جستجو به پاسخ روشن به سوالات خود رسیده است و به آن پایبند است.
در حالت دوم نوجوان در حالبررسی گزینه های متعدد است. این دو وضعیت در محدوده سلامت روانشناختی قرار دارد.در حالت
در حالت سوم بدون جستجوگری و مشورت، ارزش ها و هنجارهای دیگران مهم را می‌پذیرد.
در حالت چهارم نه به ارزش و هنجاری پایبند است نه جستجو می کند و در حالت آخر جستجوگری را سرکوب می کند.
با توجه به این پنج حالت بعنوان یک نوجوان می توانید خود را بررسی کنید تا دریابید در چه وضعیتی هستید و بعنوان والدین حتما این سوال در ذهن شما ایجاد شده که چه کنیم نوجوان ما یک گذار سالم از جستجوی هویت به هویت یابی داشته باشدتا جزوسه دسته آخر نباشد؟
برای پاسخ به این سوال شما والد دغدغه مند باید بدانید پایه هویت یابی از چه سنی ریخته می شود. اگرچه که هویت یابی از نظر بزرگان روانشناسی تکلیف سن نوجوانی است اما اینطور نیست که ناگهان در12سالگی بشکفد بلکه زیرساخت‌های آن به دوران کودکی برمی گردد. چگونه؟ در ادامه با ما به دوران کودکی بیایید.
اولین عامل که از کودکی باید حواسمان به آن باشد عزت نفس کودک است. عزت نفس همان ارزیابی کلی (دختر خوبی هستم) و جزیی (دانش آموز خوبی نیستم) کودک از خودش هست. این ارزیابی ها بسیار مهم هستند زیرا پایه
پاسخ به سوال من کیستم می‌باشند همچنین بر مدیریت هیجان و سازگاری‌های آینده فرزند ما موثراند.
دومین عامل خود پنداره است خودپنداره یعنی مجموعه‌ای از صفات و ارزش‌ها که کودک راتوصیف می‌کند مثلا کودک خود را خجالتی میداند همانطور که متوجه شدید اینکه کودک خود را دارای چه صفات و توانایی‌هایی میداند در پاسخ به سوالات هویتی تاثیر مستقیم دارد.
سومین عامل موثر احساس شایستگی است. احساس حقارتیا شایستگی خصوصا در سن دبستان بخاطر حضور درمدرسه و رقابت پررنگ می شود اگر کودک در انجام تکالیف مکرر احساس شکست را تجربه کند و از معلم و همسالان واکنش های تحقیرآمیز دریافت کند حقارت در او ریشه میدواند. نوجوان برای حل تکلیف هویت یابی به یک ” من می توانم” بنیادین احتیاج دارد.
عامل موثر چهارم سخت کوشیاست کودک باید گام به گام سختی هایی را تجربه کرده باشد تا به تاب آوری قابل قبولی رسیده باشد. زیرا هویت یابی نیاز به تحمل ابهام و جستجوگری دارد.
عامل پنجم سبک تربیتی است در بین چهارنوع سبک تربیت سهل گیر، رها، سخت گیر و اقتداری، روش مقتدرانه رابطه مثبت و مستقیم با سلامت هویت یابی دارد تربیت سختگیرانه با حالت سوم یعنی ضبط کردن هویت رابطه مستقیم دارد تربیت سهل گیر و رها بدلیل کمترین سطح صمیمیت و بی قانونی میان والد فرزند به هویت نوع چهار و پنج منجر خواهد شد.
پس از آشنایی با بنیان های هویت یابی نیاز هست در موردضرورت هویت یابی سالم هم اطلاعاتی داشته باشیم اگر فرزند ما فرایند هویت یابی را بخوبی طی کند چه فایده ای برای او دارد؟
اولین فایده رسیدن به خودشناسی مناسب است بنابراین او می تواند در انتخاب رشته تحصیلی، شغل، همسر و دوستان موفق عمل کند. او بواسطه هویت‌یابی میداند چه کسی است و از زندگی چه می خواهد.
دومین فایده این است که او چون خود را می شناسد، می داند چگونه می تواند در کنار دیگران باشد و چگونه مرزهای صمیمیت را تنظیم کند این صمیمیت لازمه ازدواج موفق و پایدار خواهد بود.
سومین فایده هویت یابی فراهم کردن زمینه رشد برای خود است دیگر جوان زمان و انرژی خود را برای امتحان کردن مشاغل گوناگون هدر نمی دهد.
چهارمین فایده هویت یابی رسیدن به آرامش است نوجوانی سن آرمان خواهی عدالت طلبی و دمدمی بودن است نوجوان با انبوهی از سوالات شبهات روبرو می شود دوست دارد دنیا را تغییر دهد از نظر او همه اشتباه دارند و به این دلیل بی عدالتی های فعلی بوجود آمده استاز طرفی تغییرات زیستی هرمونی ظاهر او را متفاوت کرده است و او باید با این تغییراتجسمی نیز سازگار شود توقعات والدین و معلمین بالا رفته است این فشارهای چندگانه او را در تنگنا قرارخواهد دادکه اگر به سوالات و شبهات او در چهارچوب منطق و احساس پاسخ داده شود بارسنگینی از دوش او برداشته می شود.
چند پیشنهاد برای عزیزانی که با نوجوان سروکار دارند:
وقتی کودک نمی تواند از عهده حل یک تکلیف مانند حل یک جدول معما برآید بدترین جمله ای که می توان
گفت این است “اگر نمی توانی ولش کن” این جمله احساس شایستگی و تاب آوریکه یک پایه هویت یابی در
نوجوانی می باشد را هدف قرار می دهد. بحث هایی را آغاز کنید که به تفکر سطح بالا کمک کند. تفکر سطح بالا یعنی عبوراز آنچه می بیند و می شنود به عمق مسئله و کشف زوایای پنهان و متناقض.به بیان دیگرتفکر سطح بالا وقتی رخ می دهدکه فرد قادر است به فکر خود فکر کند، مسیر رسیدن از مجهول به پاسخ را بررسی و اصلاح کند. فایده رسیدن به تفکر سطح بالا این است که زمانی که نوجوان به پاسخ های متناقض رسید موضوع را رها کند بلکه بازگردد و مجدد بررسی کند.
فرصت هایی برای مشارکت در فعالیت های علمی، ورزشی،شغلی و مذهبی و آشنایی با رشته های تحصیلی و مشاغل گوناگون فراهم کنید تا نوجوان نقاط ضعف و قوت خود را کشف کند.
فرصت های همنشینی با افراد فرهیخته و مذهبی فراهم کنید این افراد می توانند افق های ارزشمند را برای نوجوان ترسیم کنند.
فرصت آشنایی با میراث ملی مذهبی ایرانیان و سایر اقوام را فراهم کنید این کار می تواند ابعاد گوناگون هویت را در نوجوان تشکیل دهد.
نوجوان باید دلبسته خانواده باشند اما در عین حال فرصت کاوش نیز داشته باشند تا به سه نوع هویت آسیب‌زا دچار نشود.
آزادی مطلق و بی پروایی را حذف کنید. آزادی در چهارچوب دین و عقل یک پیشنهاد ویژه برای نوجوان شماست زیرا با دو نوع هویت یابی سالم ارتباط دارد.
تشکیل و تقویت یک حلقه دوستانه مورد اعتماد و نیز دوستی با دوستان فرزندتان موجب صمیمیت میان والدین و فرزند می شود. این صمیمیت برای نظارت شما و حفظ تکیه گاه بودن شما برای نوجوان ضروری است. تعریف و تمجید را از سطح ظاهر و لباس مدل مو به توانمندیها و شایستگی ها انتقال دهید تا هم از استرس تغییر ظاهر نوجوان او
را رها کنید هم معیار ارزش برای او جسم نباشد.
آگاهی از تحلیل های علمی و دینی دوران نوجوانی به شما برای درک مقتضیات این سن و اتخاذ سیاست مناسب کمک می کند.
از شرکت در جلسات اخلاق یک استاد با سواد و دوست دار جوان غافل نشوید چنین استادی می تواند به سوالات جهانشناختی نوجوان از زاویه وحی پاسخ دهد.
ورزش گام موثری در آرام سازی و شاداب سازی نوجوان شمااست.ترکیب جسم پرانرژی ناآرامبا فکر مشوش می تواند به اصطکاک خانوادگی و رفتار پر خطر منجر شود.
پاسخ های دقیق توحیدی به سوالات جهان شناختی و شبهات اعتقادی توسط یک استاد عالم را مدنظر
داشته باشید.
فرصت حضوردر حرم های مطهر و مساجد تمیز و زیبا بدلیل فضای معنوی و آرامبخش را از دست
ندهید.
ترسیم افق های ارزشمند زندگی مانند جایگاه های علمی، ورزشی و معنوی سطح بالا می تواند به
نوجوان امید و انگیزه تلاش بدهد.
یک الگوی مناسب برای نوجوان باشید الگویی که صبورو اهل مشورت است و برای زندگی و آینده
برنامه دارد.
ترغیب به شناخت و رفع سوگیری خودیاری. نوجوان سوگیری خودیاری دارد به این معنا که در مورد مسائلی که شک دارد منطق را سرسختانه بکار می گیرداما در مورد آنچه می پسندد اهل اغماض است.
عیب جویی و توهین را رها کنید چرا که عزت نفس را نابود می کند.
برخورد خود را متناسب با عملکرد ارائه دهید و به کل شخصیتنوجوان حمله نکنید چرا که خودپنداره منفی را در او ایجاد می کند.
منابع:
برک، لورا. روانشناسی رشد. ترجمه سید محمدی،1389. نشر ارسباران
پنجه پور و همکاران (1393). بررسی نقش هویتدینی بر حفظ میراث فرهنگی در بین جوانان شهر
اصفهان
ککراسکیان، آدیس(1395).پرسشنامه هویت دینی نوجوانان
