فاطمه سادات سجادی نیا
پرسش “کودک من کیست؟” پرسشی است که والدین فکور و آینده نگر با آن روبرو می شوند. والدینی که برای عمق رابطه خود با فرزندشان و شکوفایی استعدادهای جسمانی و قوه عقل کودک ارزش قائل هستند. این سوال می تواند حاصل قرار گرفتن در یک شرایط دشوار والد فرزندی یا یک شرایط رشدی باشد. گاهی ما از کیستی فرزندمان می پرسیم چون سردرگم شده ایم و نمی دانیم چطور واکنش نشان دهیم و گاهی هم این سوال را می پرسیم برای اینکه توانمندی های او را رشد دهیم. آنچه بین این دو موقعیت مشترک است شناخت نقاط ضعف و قوت فرزند است. ما بعنوان والد باید بدانیم او در هر بازه سنی حائز چه ویژگی های جسمانی، شناختی و هیجانی است. چنانچه کودک شما زیر سن دبستان است این مقاله را حتما مطالعه فرمایید.
در 6 سال اول زندگی بدن با آهنگی آرام رشد می کند. این رشد کند شامل برخی مناطق مغزی مانند پیشانی و بخش شبکه ای می شود، که مسئول تجزیه تحلیل، تفکر انتقادی، برنامه ریزی و غیره است. در قابل مناطق شنوایی، بینایی و زبان در مغز رشد سریع دارند و این به معنی آماده شدن کودک برای ارتباط عینی و محسوس با محیط است. به بیان دیگر او آنچه که بتواند با حواس پنجگانه دریافت کند درک می کند.
درک مفاهیمی مانند مهربانی، عدالت، ایثار، دختر خوب پسر خوب، ادب و غیره تابعی از بازنمایی عینیات در ذهن کودک هستند.به عبارتی دیگر برای تشکیل فهم در ذهن کودک این سن باید مصداق و نمونه به او ارائه داد. پس ما انتظار نداریم او قدرت برداشت های کاملا ذهنی را داشته باشد. هرچه قرار است او یاد بگیرد را باید بتوانیم برای او ملموس کنیم.
در 6 سال اول حافظه کودکان ضعیف است. لذا سوالات تکراری می پرسند و شما مجبورید زحمت چندین بار یادآوری و آموزش را متقبل شوید. باید بدانیم کیفیت حافظه کودکان رابطه مستقیمی با رشد زبان و استفاده از راهبردهای حافظه دارد کودکانی که والدینشان با آنها سخن می گویند، در جمع همسالان هستند و یا خواهر و برادر دارند اگر مشکلات ژنتیکی وجود نداشته باشد عموما زودتر زبان باز می کنند و می توانند از راهبردهای حافظه استفاده کنند. در تکمیل بند بالا برای تشکیل فهم در ذهن کودک این سن باید مصداق و نمونه به او ارائه داد و مکرر آن مفهوم را تمرین کرد. با یک مثال، بیشتر توضیح می دهم اسباب بازی کودک من توسط دخترخاله اش شکسته شده و او ناراحت و قهر است من می خواهم به او گذشت را یاد بدهم. گذشت چه نوع مفهومی است ذهنی یا ملموس؟ آیا می توانید گذشت را با دستان خود لمس کنید؟ خیر. اما باید بتوانید آن را برای کودک خود ملموس کنید. اما چگونه؟ در زمانی دیگر در یک موقعیت واقعی یا ساختگی کودک را در معرض واکنش بخشش خود قرار دهید و با مخاطب خود صحبت کنید طوری که توجه کودک به شما جلب شود. او را در بحث خود شرکت دهید. از او بپرسید آیا ببخشید؟ اگر نبخشید و قهر کنید چه می شود؟ در زمانی دیگر از فرصت یک قصه و تعریف یک خاطره می توانید استفاده کنید.
در 6 سال اول گنجایش حافظه کودکان به کندی افزایش می یابد. در سن دوسال و نیم می توانند دو دستور متوالی یا دو عدد را به خاطر بسپارند و در 7 سالگی این گنجایش تا 5 واحد ارتقا می یابد. لذا نمی توان انتظار داشت دستورات متعدد را در ذهن داشته باشند و دقیق اجرا کنند.
در 6 سال اول رشد بخش شبکه ای و پیشانی مغز به مرور موجب بهبود توجه مستمر می شود. توجه مستمر به معنی است که کودک بتواند روی یک موضوع توجه خود را مدتی حفظ کند. این مدت برای کودکان زیر هفت سال بسیار کوتاه است که به مرور بهتر می شود. لذا کودکان این سن فقط می توانند برنامه ریزی های ساده و آشنا را انجام دهند و از پایبندی به برنامه ریزی های طولانی که شامل اعمال ناآشناست ناتوان هستند.
در 6 سال اول کودکان حالت خودمحوری دارند. به این معنی که نمی توانند نظر، احساسات و هیجان دیگران را از نظر، احساس و هیجان خود جدا کنند.دنیا را از دید خود می بیند. اتفاقات را از دید خود تحلیل می کنند. به همین دلیل جلسات کاری شما، سفره مهمانی شما، لباس نو شما را متفاوت از شما درک می کنند. جلسه کاری شما برای او یک دورهمی بامزه است که اولویت با او است. سفره مهمانی رنگین برای او است. لباس زیبا و جدید مهمانی شما از نظر او ارزش یکبار امتحان کردن را دارد پس دوست دارد بپوشد و شما او را ستایش کنید. اگر می خواهید این خودمحوری متعادل شود باید بدانید عبارات نکن، درک کن، بفهم و.. کاربرد ندارد بلکه این حالت با قرار گرفتن در جمع همسالان و صحبت کردن والدین به مرور بهتر می شود.
در 6 سال اول کودکان نمی دانند چه عقاید غلطی دارند و کدام درست است لذا نباید تکرار رفتار و گفتاری که ما غلط می دانیم را لجبازی تلقی کرد.
در 6 سال اول ظرفیت هیجانی کودک محدود است. باید از ایراد گرفتن های مکرر پرهیز کرد. می توان به آموزش و ایجاد بینش تغییر روش داد. به عبارت دیگر در مقابل خطای کودک باید بینشی برخورد کرد نه چکشی.
در6 سال اول هیجانات غرور، خجالت، افتخار و غیره کاملا شکل گرفته است. لذا نباید این تصور را داشته باشیم که در جمع هرطور که بخواهیم می توانیم با او رفتار کنیم.
در6 سال اول مغز برای رشد منتظر تجربه است. هرچه که حواس پنجگانه کودک بیشتر در معرض محرک بیرونی قرار بگیرد بخش های گوناگون مغز بهتر تقویت می شود. دست ها و پاهای او تشنه لمس هستند.
با شناخت برخی ویژگی های کودک سن پیش از دبستان توجه به پیشنهاداتی می تواند به ارتقای کیفیت رابطه والد فرزندی در بستری متعالی و شاد منجر شود.
- از تذکر با صدای بلند در جمع بپرهیزیم.کودکان در زمان خجالت زده شدن واکنش های گوناگونی دارند برخی مقابله به مثل می کنند. برخی محیط را ترک می کنند و برخی غصه خوردن را انتخاب می کنند که هیچ یک به نفع سلامت روان فرزند نیست.
- آنچه می خواهیم آموزش دهیم را به محسوسات تبدیل کنیم.
- از روش های غیر مستقیم مانند تاثیر قصه، خاطره ونمایش غافل نباشیم.
- اجازه تجربه در شرایط بی خطر و کم خطر را بدهیم.
- مدام دستورات بکن، نکن صادر نکنیم.
- برای تمرین برنامه ریزی و پایبندی به آن، کودکان نیاز به فعالیت مشترک با یک بزرگسال دلسوز و صبور را دارند.
- برای اینکه کودک متوجه عقاید غلط خود شود می توان بجای آموزش مستقیم از حضور در جمع همسالان و خواهر برادرها بهره گرفت.
- به دلیل حافظه ضعیف از توضیح مکرر خسته نشویم. علت درخواست های مکرر او را درک کنیم تا از این سن عبور کند. به او کمک کنیم از راهبردهای حافظه مانند نشانه گذاری استفاده کند.
- اگر لحن و کلمات ما حامل پیام حمله به شخصیت کودک باشد و او بی عرضه بودن، بی ارزش بودن، زیادی و مزاحم بودن را از واکنش ما دریافت کند تصور می کند یک دختر یا پسر بد است. خودپنداره او تضعیف می شود و به کودکی ترسو و وابسته تبدیل خواهد شد.
- دستورات را خرد کنید و نسبت به سن کودک آنها را منظم کنید سپس از او بخواهید انجام دهد.
- کودک یک افریده خدا است که در دستان والدین امانت است مالک حقیقی او خداوند است لذا در تمام مدت تعامل با فرزند چه در لحاظات خشنودی و چه در لحاظات عصبانیت یا غم حواسمان باشد که در مقابل امانت خداوند ایستاده ایم و باید واکنش صحیح نشان دهیم.
منبع:
برک، لورا.روانشناسی رشد.یحیی سیدمحمدی(1388).نشر ارسباران
صفایی حائری، علی. تربیت کودک(1386).نشر لیله القدر
